Hoe slimme investeringen de energietoekomst van Europa vormgeven

Lange wachttijden voor netaansluitingen, infrastructurele beperkingen en onvoorspelbare schommelingen in de energievoorziening. Loopt de energietransitie het risico door zijn eigen succes te worden ondermijnd?Ronald Huisman, hoogleraar duurzame energiefinanciering aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, en Kay van der Kooi, Senior Investment Manager bij Triodos Investment Management, bespreken de uitdagingen en kansen bij het managen van de snelle verschuiving naar duurzame energie.

In Europa is de energietransitie in volle gang, gedreven door het streven naar decarbonisatie, strategische autonomie en een duurzame economie. Het bestaande elektriciteitsnet kan de versnelde overstap naar hernieuwbare energie echter nauwelijks bijhouden. Lange wachttijden voor netaansluitingen, infrastructurele beperkingen en onvoorspelbare schommelingen in de energievoorziening doen een belangrijke vraag rijzen: kan de energietransitie door zijn eigen succes stagneren?

De evolutie van het energiesysteem

De Europese energiemarkt is de afgelopen decennia sterk geëvolueerd. Tot het eind van de jaren negentig werd energie opgewekt door gecentraliseerde energiecentrales die beheerd werden door aan de overheid gelieerde nutsbedrijven. Met de liberalisering kregen consumenten de vrijheid om zelf hun elektriciteitsleverancier te kiezen, wat de concurrentie en innovatie bevorderde. Maar, zoals Ronald Huisman uitlegt: "De liberalisering van de energiemarkt gebeurde met fossiele brandstoffen in het achterhoofd. Die zorgden namelijk voor een voorspelbare opwekking en flexibele aanpassingen van de levering. De introductie van duurzame energie, met name wind- en zonne-energie, bracht nieuwe complexiteiten met zich mee.” In tegenstelling tot centrales op fossiele brandstoffen wekken hernieuwbare energiebronnen alleen elektriciteit op wanneer de natuur dat toelaat, met als gevolg pieken en dalen in het aanbod.

Netcongestie: Een groeiende zorg

De verschuiving naar hernieuwbare energie resulteerde in een elektriciteitsnet dat "piept en kraakt" onder de druk. Traditionele netwerken zijn ontworpen om elektriciteit in één richting te distribueren, van energiecentrales naar consumenten. Tegenwoordig zijn veel consumenten ook producenten en sturen ze overtollige elektriciteit van zonnepanelen op hun daken terug naar het net. Netcongestie is een belangrijk probleem geworden en veroorzaakt vertragingen bij het aansluiten van nieuwe bouw- en energieprojecten. Het staat zelfs de uitbreiding van hernieuwbare energie in de weg. In sommige regio's moeten zonne- en windmolenparken jaren wachten voordat ze op het net kunnen worden aangesloten, terwijl woningbouw- en industriële projecten vertraging oplopen door een gebrek aan beschikbare netcapaciteit. Kay van der Kooi onderstreept de uitdaging: "Het elektriciteitsnet is niet ontworpen voor dit niveau van gedecentraliseerde productie. We hebben nu een verouderde infrastructuur die worstelt met een geheel nieuwe manier van energie opwekken en verbruiken.”

De behoefte aan slimmere infrastructuur

Beide experts zijn het erover eens dat het huidige elektriciteitsnet het best omschreven kan worden als een "dom elektriciteitsnet", omdat het de flexibiliteit mist om efficiënt om te gaan met schommelingen in vraag en aanbod. Om de energietransitie te versnellen, is er volgens hen een slimmer netwerk nodig met realtime gegevensbeheer, meer opslagcapaciteit en dynamische prijsmodellen. Maar ook consumenten moeten zich aanpassen. "Als consumenten zouden we ons ook veel slimmer kunnen gedragen," zegt Ronald Huisman. "We staan er niet bij stil wanneer elektriciteit het goedkoopst of het meest beschikbaar is; we gebruiken het gewoon wanneer we willen. Dat moet veranderen. En als producenten gaan we ervan uit dat we ons overschot aan zonne-energie altijd aan het net kunnen terugleveren, maar dat is niet altijd het geval.” Het evenwicht tussen vraag en aanbod moet te allen tijde gehandhaafd blijven. Het aanmoedigen van meer responsieve consumptiegewoonten - zoals het gebruik van elektriciteit tijdens piekproductie-uren - zou kunnen helpen om de druk op het net te verlichten.

Investeringen en innovatie

De uitdagingen van de energietransitie bieden ook aanzienlijke investeringsmogelijkheden. "Waar schaarste is, is ook waarde”, zoals Kay van der Kooi het formuleert. “De volatiliteit in energieprijzen creëert sterke business cases voor opslag, dynamische prijsstelling en slimme netwerken. De markt reageert hier al op, maar we moeten versnellen.” Door overtollige energie op te slaan wanneer het aanbod groot is en weer vrij te geven wanneer de vraag piekt, kunnen batterijen helpen het elektriciteitsnet te stabiliseren. Investeren in netwerkinfrastructuur is een ander belangrijk domein. Slimme netwerken, die elektriciteitsstromen beter kunnen voorspellen en beheren, kunnen de efficiëntie verbeteren en congestie voorkomen.

Ook energiehubs - gelokaliseerde systemen waar meerdere consumenten en producenten hun vraag en aanbod op elkaar afstemmen - bieden een interessante oplossing voor het optimaliseren van het elektriciteitsnet. Ondanks deze mogelijkheden blijven er uitdagingen bestaan op het gebied van financiering. Grote institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen, zijn op zoek naar schaalbare beleggingen met een laag risico, terwijl veel opkomende energieoplossingen zich nog in een vroeg ontwikkelingsstadium bevinden. Het overbruggen van deze kloof tussen beschikbaar kapitaal en innovatieve projecten zal cruciaal zijn voor het versnellen van de energietransitie.

Loopt de energietransitie gevaar?

De uitdagingen voor de energietransitie zijn aanzienlijk. Toch zijn de experts het erover eens dat de energietransitie niet het slachtoffer is van zijn eigen succes, maar gewoon een nieuwe fase ingaat die aanpassing vereist. Een opmerkelijke positieve trend is ook dat de energietransitie steeds meer zichzelf in stand houdt. Veel investeringsbeslissingen worden nu bepaald door marktgedreven ontwikkelingen in plaats van door overheidssubsidies. De sleutel tot het behouden van het momentum ligt in het investeren in opslag en slimme netwerken, het aanmoedigen van flexibeler elektriciteitsverbruik en het ontwikkelen van innovatieve financieringsmodellen om de kloof tussen kapitaal en nieuwe technologieën te overbruggen.

De verschuiving naar hernieuwbare energie is niet alleen noodzakelijk voor de klimaatdoelstellingen; het is ook een strategische en economische opportuniteit die de toekomst van energie in Europa en daarbuiten zal bepalen. Met de juiste economische, technologische en beleidskaders blijft de energietransitie in Europa op schema. “De markten komen op gang en de technologie bestaat om deze problemen op te lossen,” zegt Van der Kooi. "Maar we moeten ervoor zorgen dat het kapitaal in de juiste richting stroomt en dat de regelgeving deze innovaties ondersteunt."