Europees gas - afgewende of uitgestelde crisis?
Hoe Europa zijn energiebehoeften wil managen
Door Michael Rae, Global Energy Analyst, M&G Investments
 Michael Rae |
Er stroomt nog steeds wat Russisch gas via Oekraïne naar Oostenrijk, Hongarije en Italië. Een verdere onderbreking van de toevoer zou niet dezelfde schok veroorzaken en het effect ervan zou minder groot zijn. Voorts zou men kunnen opperen dat Rusland de leveringen aan landen als Servië, Macedonië en Hongarije niet verder wil beperken, omdat dit gevolgen zou hebben - wat het om politieke redenen wellicht zal proberen te vermijden.
Het energietekort werd weggewerkt dankzij de import van LNG. LNG-projecten zijn echter grootschalig en kapitaalintensief, en kunnen daarom niet plotseling in bedrijf genomen worden. Ongeveer 20% van het LNG wordt op de spotmarkt gekocht, waar het verhandeld kan worden voor onmiddellijke levering. De rest wordt via langetermijncontracten gekocht, die verbrekingsvergoedingen bevatten. De stijgende gasprijzen dekten echter de kosten van de verbrekingsvergoedingen en dus kon Europa ook langs deze weg aanzienlijke hoeveelheden aankopen. Er waren natuurlijk verliezers bij deze transacties. Dat waren de landen die niet konden concurreren met de superieure koopkracht van Europa en daardoor met stroomonderbrekingen te maken kregen.
Een andere belangrijke factor is dat China zich uit de markt heeft teruggetrokken. China heeft een sterk verminderde energiebehoefte vergeleken met de voorgaande jaren als gevolg van opeenvolgende COVID-lockdowns. In tegenstelling tot West-Europa kan China zich uitsluitend verlaten op steenkool, waardoor Europa LNG-voorraden kan opkopen. Dankzij deze combinatie van factoren kon Europa dit jaar zijn marktaandeel met 50% vergroten. De regio betaalde echter een premie beom deze volumes veilig te stellen.
Energiebesparingen
Sommige landen van de Europese Unie (EU) zijn erin geslaagd aanzienlijke energiebesparingen te realiseren. Zo was de besparing op het gasverbruik in de Duitse industriesector dit jaar gelijk aan het volledige jaarlijkse gasverbruik van Oostenrijk.
Het doel van de EU was om tegen het begin van het koude seizoen 80% opslag te bereiken. Dankzij een ongewoon zachte herfst is dit doel ruim overtroffen. In feite bedroeg de opslagcapaciteit 95%, waardoor de slinger naar de andere kant doorsloeg, naar een aanbodoverschot. Dit zorgt voor een aantal interessante anomalieën. Het VK heeft bijvoorbeeld beperkte opslagfaciliteiten maar een aanzienlijke hervergassingscapaciteit en kon bijgevolg Frankrijk en België van zowel gas als elektriciteit voorzien, ter compensatie van de ondermaats presterende Franse kernenergiesector.
Ook de Iberische regio beschikt over een aanzienlijke hervergassingscapaciteit. (Hervergassing is het proces waarbij vloeibaar gas wordt verhit en terug in gas wordt omgezet voor gebruik als brandstof, voor koken en verwarming, enz.) Al bij al is dit goed nieuws, want het toont aan dat het Europese elektriciteitssysteem naar behoren functioneert - communicatie tussen de leden, balancering van het aanbod.
Noord-Europa kwetsbaarder dan Zuid-Europa
In een recent rapport van ENTSO-E1 (European Network of Transmission System Operators for Electricity), dat tot taak heeft de samenwerking tussen nationale energietransmissiesysteembeheerders te vergemakkelijken om de Europese energiedoelstellingen te bereiken, werd de risicobereidheid van de regio uiteengezet door verschillende potentiële scenario's en gevoeligheden te testen. Het rapport stelde vast dat er onzekerheid bestaat over de beschikbaarheid van kernenergie in Frankrijk, Zweden en Finland en over de steenkoolvoorziening in Duitsland en Polen.
Uit de modellering van ENTSO-E blijkt dat bij een ongewoon strenge koudegolf elk Europees land ongeveer 10% te weinig stroom zou krijgen en dat het in dat scenario noodzakelijk zou worden om stroom te rantsoeneren. Gezien de grote voorraden aan het begin van het seizoen zou dit echter pas in februari het geval zijn.
Het rapport concludeert dat Noord-Europa kwetsbaarder is dan Zuid-Europa en dat de meest kwetsbare landen Finland, Letland, Litouwen en Estland zijn.
Wat in 2023?
De LNG-markt bevindt zich in een delicaat evenwicht.
Enerzijds is er de vraag naar LNG. Die bestaat uit een aantal bouwstenen - de toegenomen behoefte van Europa (om de voorraden aan te vullen met het oog op de winter van 2023/24), de behoefte van Azië nu de landen uit hun lockdowns komen en een meer normale groeicyclus hervatten, en de mogelijkheid dat Rusland de leveringen nog verder terugschroeft en zijn marktaandeel vermindert.
Anderzijds is er het aanbod. In 2022 zagen we een ongewoon grote verstoring van de bestaande LNG-installaties. Faciliteiten in Nigeria, Australië, Noorwegen en Freeport in de VS hadden dit jaar te kampen met uitval, wat in 2023 wellicht minder het geval zal zijn. Bovendien zullen in 2023 verschillende nieuwe LNG-projecten online komen, waardoor het totale aanbod zal toenemen.
Ten slotte is er de onvoorspelbare weersfactor - zacht of koud weer zal een grote invloed hebben op de opslagniveaus aan het eind van de huidige winter. Zelfs met dit alles is de vraag groter dan het aanbod. Op korte termijn kan de balans pas echt in evenwicht komen als China het gat blijft opvullen door steenkool te gebruiken in plaats van LNG. Maar op langere termijn heeft Europa een goede vooruitgang geboekt bij het afstemmen van de vraag op het beschikbare gasaanbod.
Zoals hierboven besproken zijn er enkele belangrijke energiebesparingen gerealiseerd, met name in de Duitse industriesector. Zowel het VK als de Iberische regio hebben een overschot aan LNG, maar geen efficiënte manier om het naar gebieden te brengen die er meer behoefte aan hebben, zoals Frankrijk en Duitsland. Bijgevolg breidt Europa zijn hervergassingscapaciteit aanzienlijk uit met 28 nieuwe hervergassingsterminals, waarvan de helft drijvend. Zodra deze operationeel zijn, zal de capaciteit in de komende drie jaar in 15 landen met ongeveer 50% toenemen. Op langere termijn wil de EU de uitrol van hernieuwbare energie versnellen en werken aan energie-efficiëntie. De doelstellingen zijn ambitieus - Europa is al relatief goed uitgerust op dit gebied. De EU streeft naar een penetratie van 45% hernieuwbare energie tegen 2030 - wat inhoudt dat er in de komende acht jaar ongeveer hetzelfde moet worden gerealiseerd als in de afgelopen 25 jaar.
Wat betekent dit voor de gasprijzen?
De gasprijzen zijn gedaald van hun duizelingwekkende hoogte in de zomer, toen Europa een premie betaalde om opslagplaatsen te vullen met het oog op de winter. Hoewel verdere grote prijsstijgingen niet uitgesloten zijn, zou daarvoor waarschijnlijk een ongelukkige combinatie nodig zijn van verdere Russische leveringsbeperkingen en een aanhoudende strenge koudegolf. De prijzen zijn nog steeds hoog, de scherpe piek in de zomer van 2022 kwam al van een relatief hoog basisniveau in vergelijking met de recente geschiedenis, dus de daling zal waarschijnlijk geleidelijk en over een lange periode plaatsvinden.
De crisis is voorlopig uitgesteld en is op middellange termijn onder controle. Of zij volledig bezworen is, hangt af van het vermogen van Europa om zijn ambities voor een lager verbruik en een versnelde uitbreiding van zijn hernieuwbare-energiesector waar te maken.
